Wie het internet wat afschuimt, vindt massa's super-Vlaamslievende websites waarop de klassieke 1302-mythe in de meest euforische bewoordingen wordt opgesmukt. Een indianenverhaal dat vaak terugkeert (want er wordt behoorlijk wat van elkaar gepikt en overgetikt), is dat de paus enkele dagen later midden in de nacht uit z'n bed werd gelicht door een soort Pheidippides (de Griekse soldaat die in 490 vóór Christus in één ruk de 42 km van Marathon naar Athene liep en ergens bij de Akropolis doodviel van uitputting nadat hij "nenikèkamen" – 'we hebben gewonneuh'! – had geroepen).
Als we sommige websites moeten geloven, zou de koerier in kwestie (die van 1302) de kerkvorst plechtig hebben meegedeeld: "Heilige Vader, voor het eerst in de geschiedenis werd een ridderleger verslagen door een volksmilitie!" In het holst van de nacht? Dergelijke kak met rozijnen? Zie je het al gebeuren? Mé hiel Aantwaarpe…
Sinds de heerlijke tv-serie "The Borgias" lijkt elke middeleeuwse paus in mijn verbeelding een beetje op de onovertroffen Jeremy Irons. We gaan nog twee eeuwen verder terug in de tijd, maar ik stel me zo voor dat ook paus Bonifatius VIII eind juli, begin augustus 1302 al het bed deelde met zijn eigen versie van de mooie Giulia Farnese. En dan zou hij in zijn pauselijke bezigheden gestoord worden door een pipo die daar wat komt hijgen over een zogezegde historische primeur? Op de brandstapel met hem!
Een twijfelachtig verhaal
We laten in het midden of meteen na de slag van 11 juli 1302 een koerier vierklauwens richting Rome is vertrokken. We vragen ons niet af of hij veilig door Frankrijk kon reizen. We laten in het midden of er in die tijd al een voorloper van de Pony Express bestond zodat hij geregeld een vers paard tussen zijn knieën geschoven kreeg. We vragen ons ook niet af of hij dwars door de Alpen is gereisd dan wel in Marseille een boot naar Rome heeft genomen. We vermoeden dat zo'n reis toen wel langer duurde dan "twee weken". We betwijfelen of zo'n koerier in de middeleeuwen in het holst van de nacht voorbij de eventuele gesloten stadspoorten van Rome geraakte en zo ja, of ook de Zwitserse wacht van het Vaticaan hem doorgang verleende. (Dat laatste zou kunnen, want die Zwitserse wacht bestond toen nog niet, haha.) En of de kabinetschef van de paus bereid was om hem zomaar naar de slaapvertrekken van zijne heiligheid te laten rennen… En of na pakweg drie weken reizen die enkele uren het verschil zouden maken? Waarschijnlijk heeft ie mogen wachten tot minstens na de Metten om het nieuws mee te delen.
Maar daar gaat het allemaal niet om. Waar het om gaat, is dat die fameuze boodschap "voor het eerst in de geschiedenis werd een ridderleger verslagen door een volksmilitie" gigantische onzin is en was. Paus Bonifatius VIII was - net zoals zijn voorgangers Nicolaas IV en tussenpaus Celestinus V - heus wel op de hoogte van het feit dat bij Woeringen (bij Keulen) reeds in 1288 het trotse ridderleger van de grote coalitie Keulen-Gelre-Luxemburg zonder enig mededogen noch respect in de pan was gehakt door gepeupel dat zich met de razernij van wie niets meer te verliezen heeft, had aangesloten bij hertog Jan van Brabant. De aartsbisschop van Keulen had na Woeringen 1288 overigens zelfs de paus en de Franse koning verzocht om het resultaat van die slachtpartij ongeldig te verklaren wegens het overtreden van alle regels van ridderlijke oorlogsvoering.
(Trouwens, herinnert u zich de film Braveheart waarin Mel Gibson (de Schotse vrijheidsstrijder William Wallace) uiteindelijk op een Engelse pijnbank eindigt, gesmoord "Freedom!" roepend? De film is een sterk staaltje van historisch knoeiwerk, en de échte William Wallace kreeg het overigens nog veel akeliger te verduren dan de filmheld. Wat echter wél waar is: in 1297, bij de Battle of Stirling Bridge, werd een Engelse cavalerieafdeling in een hinderlaag gelokt en zonder pardon afgemaakt door Schots voetvolk. Ook dát nieuws had ongetwijfeld Rome al lang bereikt.)
Wat is er dan wél gebeurd bij de paus?
Even terugspoelen: die afgejakkerde koerier komt dus in het holst van de nacht binnengestormd bij de paus (abstractie gemaakt van mijn hogervermelde twijfels en bedenkingen) en roept: "Heilige vader, het leger van uw aartsvijand, de koning van Frankrijk, heeft een ongelofelijk pak rammel gekregen! Van een stel Vlaamse boerenpummels nota bene!"
Is dit een onbeduidende kleine nuance tegenover de eerste versie? Nee hoor, dit is een wereld van verschil! Paus Bonifatius VIII en de Franse koning Philippe leefden al een tijdje op voet van oorlog en konden elkaars bloed drinken. We komen hier later nog op terug. De nederlaag van de Franse koning (en niet zozeer de overwinning van de Vlamingen) was schitterend nieuws voor de paus en misschien wel reden genoeg om in het holst van de nacht "waar is da feesje? ier is da feesje!" te beginnen brullen.
Feit is overigens ook dat de opstandige Vlaamse vazal Gwijde van Dampierre in normale omstandigheden de banvloek van de kerk had moeten krijgen voor zijn ongehoorzaamheid tegenover zijn leenheer, de koning van Frankrijk. Gwijde kon het enkel zolang uitzingen omdat de paus hem al die tijd de hand boven het hoofd hield, kwestie van de Franse koning te pesten...
Wat was er loos tussen de paus en de Franse koning Philippe?
Volgt later…